m_MeHMeT_t
Yaş : 32
Kayıt tarihi : 11/07/08
Mesaj Sayısı : 304
Nerden : PaRiS 44
Lakap :
|
Konu: Dil ve AnLAtım 2. ünite ders notları (kaynak) parça 2 Cuma Eyl. 12, 2008 10:10 pm |
|
|
3. ANI (HATIRA) 1. Tanımı Bir yazarın içinde yaşadığı ya da tanık olduğu olayları anlattığı yazı türüne anı (hatıra) denir.
Anılar genellikle hangi olaylardan yola çıkılarak yazılır?
Anılar genellikle onları yazan kişinin de rol aldığı gerçek olaylara dayalı yazılardır. Bu yüzden anlatımı birinci kişinin ağzından yapılır.
2. Özellikleri Yaşanmış olayları konu alır anı yazıları. Tarihsel gerçeklerin öğrenilmesine katkı yapan anılar, tarihçilere yol gösterir. Anı yazıları öğretici ve bilgi vericidir. Anı yazarı, anlattıklarını kanıtlama, belgelerle ifade etmek zorunda değildir. Anı yazarı, gördüklerini ve duyduklarını aradan uzun yıllar geçtikten sonra yazdığı için bellek yanılmalarını önlemek amacıyla mektuplardan, o dönemle ilgili yazılardan ve görgü tanıklarından yararlanabilir.
Niçin tanınmış kişilerin yazdığı anılar önemli sayılır?
Tanınmış sanat, düşünce, bilim, spor ve siyaset adamlarının anıları onların yaşamlarını ve dönemlerini aydınlatması yönünden oldukça önemli belgelerdir. Anılar siyasi, edebî, askerî ve sosyal içerik taşıyabilir. Anının kesiştiği başka yazı türleri de vardır. Bunlar günlük, otobiyografi, gezi yazısı gibi yazılardır.
Günlük ile anı arasındaki fark nedir?
Günlük günü gününe yazılır. Anı ise geçmişe yöneliktir, olaylar yaşandıktan sonra kaleme alınır. Günlüklerde öznellik ağır basar.
Dil Bilgisi
Ses Benzeşmesi (Sert Sessizlerin Benzeşmesi) Dilimizdeki; c,d,g ünsüzleriyle başlayan eklerin sert ünsüzlerle (f,s,t,k,ç,ş,p,h) biten sözcüklere eklendiklerinde; ç,t,k ünsüzlerine dönüşmesidir.
Yanlış - Doğru sınıf-da - sınıf-ta tarih-den - tarih-ten çiçek-ci - çiçek-çi kes-gin - kes-kin kaç-dı - kaç-tı dolap-dan - dolaptan Birleşik sözcüklerde bu kuralın aranmaması gerekir. Örnekler: Akdeniz-üçgen-akciğer
4. BİYOGRAFİ (HAYAT HİKÂYESİ), OTOBİYOGRAFİ
1. Tanımı Sanatta, edebiyatta, bilimde, politikada veya başka alanlarda tanınmış kişilerin yaşamlarını anlatan yazı türüne biyografi (hayat hikâyesi) denir.
Biyografi daha çok kimler hakkında kaleme alınır? Biyografi, yaşamlarıyla okurların ilgisini çekebilecek kişiler hakkında kaleme alınır daha çok. Biyografi yazan, anlatacağı kişiyi bütün yönleriyle tanıtmalıdır. Biyografinin tarihe, edebiyata ve eleştiriye büyük katkıları vardır.
Otobiyografi ile monografi arasında fark var mıdır?
Bir kimsenin yaşam öyküsünü kendisinin yazmasıyla oluşan eserlere otobiyografi denir.
Bilimsel bir konuyu veya bir kimsenin yaşamını, kişiliğini, eserlerini ayrıntılı olarak inceleyen eserlere monografi denir. 2. Özellikleri Biyografi yazma, çok ayrıntılı bir ön çalışmayı gerektirir. Hayat hikâyesi yazılacak kişinin mektuplarından, günlüklerinden, anılarından, yakınlarındaki insanların izlenimlerinden yararlanılır. Biyografi yazıları, öyküleyici anlatımla yazılır. Biyografisi yazılan kişinin; Doğum tarihi ve yeri, Çocukluğu, Öğrenimi, Ailesi ve yetişmesi, Meslek yaşamı, Yetişmesinde etkili olan kişi ve olaylar, Kişiliği ve karakteri, Çevresinde bıraktığı izlenimler, Hizmetleri, Eserleri, Kendinden sonraki kişilere etkileri vb. üzerinde ayrıntılı durulması gerekir.
Biyografi yazılırken aşağıdaki kaynaklardan yararlanılır: Biyografisi yazılacak kişinin eserleri, röportajları, söyleşileri vb. Hakkındaki yazılar, hatıralar, kitaplar vb. Ansiklopediler, İnternet'in ilgili siteleri, diğer biyografiler Kişinin yaşayan yakınları, arkadaşları ve meslektaşları Belgeler ve fotoğraflar vb.
Dünyada biyografinin ilk büyük yazarı, eski Yunan edebiyatçısı Plutarkhos (Pulutarkos)'tur.
Edebiyatımızda biyografilere eskiden tercüme-i hâl denirdi. Klâsik (Divan) edebiyattaki şairlerin yaşamlarını anlatan tezkireler de biyografi örnekleri arasında sayılır. Dil Bilgisi
Ünsüz Yumuşaması (Sert Sessizlerin Yumuşaması) Bir sözcük "p, ç, t, k" harflerinden biri ile bitiyorsa ünlü ile başlayan bir ek aldığında bu harflerin yumuşayarak "b, c, d, g" harflerine dönüştüğünü hatırlayınız. Örnekler: Ocak- ocağı Yurt- yurdum Sevinç- sevinci dolap- dolab sokak- sokağı
p, ç, t, k harfleriyle biten her sözcük, ünlü ile başlayan bir ek aldığında b, c, d, g harflerine dönüşmez. Örnekler: Suç-suçu dost-dostu sat- satılmak yak- yakıcı geç-geçer
5. GEZİ YAZISI (SEYAHATNAME) 1. Tanımı Bir kişinin gezip gördüğü yerlerden edindiği izlenimleri, bilgileri aktardığı yazılara gezi yazısı denir. Eskiden geziye çıkmayı uğraş edinmiş kimselere gezgin (seyyah), gezi yazılarına da seyahatname adı verilirdi. Gezi yazılarında amaç; yurt içinde ya da yurt dışında gezilip görülen yerlere ilişkin bilgi vermek, o yerlerin güzelliklerini, görülmeye değer yanlarını, insanların yaşayış biçimlerini tanıtmaktır. Gezi yazılarını okuyan kimseler anlatılan yerler hakkında bilgi sahibi olur. Gezi yazıları; tarih, coğrafya, toplum bilimi, hukuk, folklor için de bilgi kaynağıdır. Ünlü gezginlerin seyahatnameleri, insanlar ve ülkeler hakkında önemli bil¬giler verirler.
2. Özellikleri Gezi yazıları, insanoğlunun yaşadığı yerlerin dışındaki yerleri görme merakından doğmuştur. Gezi yazılarında anlatılanlar hayal ürünü değil, gerçektir. Gezilip görülen yerler gerçekte olduğu gibi anlatılır. Yabancı terimler ve kavramlar açıklanarak akıcı, anlaşılır bir dil kullanılmalıdır. Okuyucunun kolay bilgi edinmesi için karşılaştırmalar yapılır. Gezi yazısında, okuyucu için sıradan olanların ilgi çekici olanlara yer verilmelidir. Gezi yazısı kaleme alacak olan kişinin halkın yaşayışını, gelenek ve göreneklerini, doğa güzelliklerini, anlatabilmesi için çok iyi gözlem yapması gerekir. Yazarın seçiciliği önemlidir. Görülen yerin kültür, tabiat zenginlikleri, tarihî özellikleri ve yaşama biçimi hakkında okuyucuya bilgi verilir.Gezi yazılarında tanımlama, betimleme ve açıklamadan yararlanılır. Dil Bilgisi
Ses Daralması "a,e" ile biten bir fiilin (eylem) sonuna -yor eki geldiğinde "a,e" harfleri daralıp "ı, i, u, ü" harflerine dönüşür. Bu olaya ses daralması denildiğini hatırlayınız.
Örnekler: Yanlış Doğru gelme-yor gelmiyor seve-yor seviyor yazma-yor yazmıyor gülme-yor gülmüyor bulma-yor bulmuyor söyle-yor söylüyor
6. SOHBET (SÖYLEŞİ) 1. Tanımı Konuşup, görüşme anlamına gelir. Makale planıyla, bir söyleşi havası içinde yazarın kişisel görüş ve düşüncelerini anlattığı yazılara sohbet (söyleşi) denir.
2. Özellikleri Bir kimse ile konuşur gibi yazılır. Anlatım, samimî konuşma şeklinde olur. Günlük sanat olaylarını ve genel konuları ele alır. Yazarın nükteleri ve içtenliği anlatılanları çekici hâle getirir.
Dil Bilgisi Ek Olan "-ki" ve Bağlaç Olan "ki"nin Yazımı Ek olan "-ki"nin sözcüğe birleşik yazılıp ünlü uyumları kurallarına uymadığını; bağlaç olan "ki"nin sözcük olduğu için ayrı yazıldığını hatırlayınız.
Örnekler: İçindeki kıvılcımın farkına vardı. Sokaktaki adamda kendini gördü. Benim basketbol topum bahçede, seninki nerede? Bana bunları söylemek istedi ki kendini tutamadı. O kadar ki anlatmakla bitiremez. Senin söylediklerini o fark edemez ki. "dünkü, bugünkü" sözcüklerinin dışında -ki eki ünlü uyumlarına uymaz. "sokaktaki" sözcüğünde olduğu gibi.
"hâlbuki, sanki, mademki" gibi birkaç örnekte "ki" bağlacı sözcüğe birleşik yazılır. Ek Olan "-de" ve Bağlaç Olan "de"nin Yazımı Ek olan "-de"nin sözcüğe birleşik yazıldığını; bağlaç olan "de"nin sözcük olduğu için ayrı yazıldığını hatırlayınız. Örnekler: Kalbimde yas var dese de yüzü hep gülüyor, kimseyi inandıramıyordu. Yağmurda ıslandık. Ayakta durmak ona zor geldi. Sizin de bizim gibi düşündüğünüzü sanıyordum. Söylediği sözlere de şaşırdı, yaptığı hareketlere de. Gidip de dönmemek var, gelip de görmemek var. "-de" bağlacı ünsüz benzeşmesi kuralına uyar "-te, -ta" şeklinde kullanılır. "Ayakta" sözcüğünde olduğu gibi. Bağlaç olan "de" için böyle bir durum söz konusu değildir. Her zaman "de, da" olarak kullanılır.
Soru Edatı "mi"nin Yazımı Soru edatı olan "mi" kendisinden önce gelen sözcükten ayrı yazılır. Çünkü cüm¬lede bağımsız bir sözcük olarak değerlendirilir. Kendisinden sonra gelen eklerle de birleşik yazılır.
Örnekler: Konuşsaydı onu anlar mıydım? Böyle mi esecekti son günümde bu rüzgâr? Söyledikleri yalan mı?
7. HABER YAZILARI
1. Tanımı Toplumda veya tabiatta meydana gelen çeşitli olay, durum ve görünümle ilgili bilgi ve duyurulara haber denir. Bu haberlerin halka duyurulması amacıyla hazırlanan yazılara da haber yazıları denir. Haber kaynakları üçe ayrılır: 1. Resmî haberler : En etkili kişilerden öğrenilir. 2. Özel haberler : Halk arasındaki olayların halk tarafından muhabirlere bildirilmesiyle elde edilir. 3. Ajans haberleri : Dünya olaylarını toplayıp her yana bildiren kurumların verdikleri haberlerdir. Haber yazıları konularına göre; 1. Siyasal haber yazıları, 2. Sanatla ilgili haberler yazıları, 3. Ekonomiyle ilgili haber yazıları, 4. Bilimsel ve teknik haber yazıları, 5. Sosyal haber yazıları, 6. Spor haber yazıları olmak üzere gruplandırılabilir.
2. Özellikleri Haber yazılarının günlük ve önemli olması gerekir. Haberler doğru olmalıdır. Kolay anlaşılır; akıcı, açık ve duru olmalıdır. Haber yazıları toplumun büyük bir kısmını ilgilendirmelidir. Yazan kişi anlattıkları karşısında tarafsız kalmalı, yorumdan kaçınmalıdır. Yanlış anlaşılmalara yer verecek cümlelerden kaçınılmalıdır. Anlatılanlar ilgi çekici olmalıdır.
5N 1K (ne, niçin, nasıl, nerede, ne zaman, kim) ifadesi haber yazıları oluşturmada önemlidir. Haber yazıları, 5N lK'da yer alan sorulara verilen cevaplarla genişler.
Dil Bilgisi
Noktalama İşaretleri
Nokta (.) a. Cümle sonunda yer alır. Teslime'nin İbrahim Erdem'i sevdiğini biliyorum. b. Kısaltmalarda kullanılır. vb. , T.C. , Prof. Dr. TBMM, TDK, MEB, AB, TÜBİTAK gibi kısaltmalarda nokta işareti kullanılmaz. c. Sayılarda sırayı belirtir. I. Dünya Savaşı, IV. Murat, 10. öğrenci d. Tarih yazımında kullanılır. 10.03.2005
Virgül (,) a. Eş görevli sözcük, sözcük grupları ve cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır. Matematik, fen, fizik, biyoloji gibi sayısal derslere ilgi duydu. b. Cümle içindeki ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için kullanılır. Beklenmedik bir anda, bunu bilmeliydik, çıkıp geldi. c. Hitap sözcüğünden sonra kullanılır. Sevgili dostum, yine kalbini kırdım değil mi? d. "evet, hayır, yok" gibi sözcüklerden sonra kullanılır. Evet, bu sözleri duymak beni gerçekten mutlu etti. e. Cümlede özellikle vurgulanması gereken sözcükten sonra kullanılır. Cem, Semih'e bu sözleri söylemiş olamaz.
Noktalı Virgül ( a. Bağlı cümleleri ayırmak için kullanılır. Kitaplar kısa sürede okunur; raflara yerleştirilir. b. Virgülle sıralanmış grupları ayırmak için kullanılır. Yaban, Çalıkuşu, Ateşten Gömlek roman; Yüz Akı, Diyet hikâye; Hemşirem İçin şiirdir. c. "ama, fakat" gibi iki cümleyi birbirine bağlayan edatlardan önce kullanılır. Bugün Ankara'ya yağmur yağmış; ama biz görmedik.
İki Nokta ( a. Örneklerden önce kullanılır. Kişi zamirleri şunlardır: ben, sen, o, biz, siz, onlar. b. Açıklaması yapılacak cümlenin sonunda kullanılır. Mutluluklarını gölgeleyen bir şey vardı: Ayrılık. c. Konuşma metinlerinde konuşan kişilerden sonra kullanılır. Babam: Hoş geldiniz. Mustafa: Teşekkür ederim.
Örnekler ve açıklamalar dışında iki nokta işaretinden sonra büyük harfle başlanır.
Üç Nokta (...) a. Bitmemiş, yarım kalmış cümlenin sonunda kullanılır. Ümit Can'ın da söyleyecek sözleri vardı ki... b. Söylenmek istenmeyen söz yerine kullanılır. Sonunda G... ile görüşüp bir yarışma düzenlenmesine karar verildi. c. Alıntılarda atlanan yerleri göstermek için kullanılır.
“… kitaplarını masanın üzerine bırakıp pencerenin yanında duran sandalyeyi getirdi. Yavaşça oturup kimseye selam vermedi."
Soru İşareti (?) a. Soru anlamı taşıyan cümlelerden sonra kullanılır. Bu sorunun cevabını biliyor musunuz? b. Cümle içerisinde bilinmeyin bir ifade, yer, tarih vb. için kullanılır. Muhsin Efendi, 1412 - ? yılları arasında Horasan'da yaşadı.
Ünlem İşareti (!) a. Heyecan ifade eden (sevinç, korku, hayret, acı vb.) sözcük ve cümlelerden sonra kullanılır. "İmdat!" diye bir ses işitti. b. İfadeye alay anlamı katmak için kullanılır. Bu yıl çok ders çalışacak (!) Derslerinin hepsinden yüksek notlar alacakmış (!) c. Hitaplarda kullanılır. Ey Türk Gençliği!
Tırnak İşareti (" ") a. Başkasına ait aktarılan sözler tırnak işareti içerisinde gösterilir. "Sen dinlenmeden iyileşemezsin." dedi. b. Cümlede vurgulanmak istenen söz veya söz grupları tırnak işareti içerisinde gösterilir. Bu sorunu çözmek için "Açık Öğretim Lisesi Müdürlüğüne" bir dilekçe yazınız. Kesme İşareti (,) a. Özel isimlere gelen çekim eklerinden önce kullanılır. Aydın'ın mezuniyet törenine gidemedik. b. Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için kullanılır. AB'ye uyum süreci uzun zaman alacak. c. Sayılardan sonra gelen ekleri ayırmak için kullanılır. Okula 12'nci öğrenci olarak kaydoldum. \ Özel isimlerden sonra gelen yapım eklerinden önce kesme işareti kullanılmaz. İstanbullu örneğinde olduğu gibi. Konuşma Çizgisi (-) Konuşma cümlelerinden önce kullanılır. Küçük kız elini uzattı: Haydi tut. Neden? Barışmak için. Birleştirme Çizgisi (-) Cümle içerisindeki ara söz veya cümleleri ayırmak için kullanılır. Görenler hayret ederdi. Arabasına kimse eski diyemezdi. Bu araba - dede yadigârı -onunla bütünleşmişti. |
|